Onderzoek rol gemeenten bij onteigening Joodse bezittingen afgerond

Er is onderzoek gedaan naar de rol die de eilandelijke gemeenten hebben gespeeld bij het afnemen van Joodse bezittingen. Dat onderzoek is nu afgerond.

De toenmalige gemeentebesturen van Goeree-Overflakkee hebben tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog geen Joods vastgoed aangekocht. Wel waren ze betrokken bij het leeghalen van Joodse huizen, het beheren van deze panden en het uitvoeren van verschillende anti-Joodse maatregelen. Zo gaven burgemeesters gedwee en punctueel informatie over hun Joodse inwoners door aan de bezetter.

Dat staat te lezen in het onderzoek van historica drs. Betsy Biemond-Boer. Zij onderzocht de rol van de gemeenten van Goeree-Overflakkee bij de ontrechting en het rechtsherstel van Joodse burgers en hun bezittingen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. Ontrechting is het stelselmatig ontnemen van rechten van een bepaalde groep mensen. De toenmalige gemeenten op Goeree-Overflakkee telden toen de oorlog uitbrak 63 Joodse inwoners. Slechts zes van hen overleefden de naziterreur.

Het onderzoek is uitgevoerd op verzoek van de gemeenteraad van Goeree-Overflakkee. Drs. Biemond presenteert het onderzoeksrapport op 26 september aan de raad. Daarbij zijn ook nabestaanden van Joodse families aanwezig.

Het rapport heeft als titel ‘Ik kon dat niet begrijpen’. Het is een citaat van overlevende Debora Rood. Zij gaf in een brief aan niet te begrijpen dat Joodse overlevenden zo weinig steun en aandacht kregen. Ook na de oorlog. En dat was ook op Goeree-Overflakkee zo. Er was geen speciaal beleid of aandacht voor de enkele overlevenden.

Via een overeenkomst kregen overlevenden eigendommen wel terug. Maar het was een langdurig en kostbaar proces met een ingewikkelde administratie. De overlevenden moesten bijvoorbeeld zelf de kosten van de opslag betalen. De onderzoekster omschrijft de houding van de gemeenten als ‘kil, tragisch en bureaucratisch’.

In veel gemeenten vinden momenteel soortgelijke onderzoeken plaats. Het beeld dat uit het onderzoek komt verschilt niet veel van andere gemeenten. Dat maakt het echter niet minder schokkend. “Op systematische wijze heeft de bezetter onze Joodse inwoners hun rechten en bezittingen ontnomen. Het is pijnlijk dat gemeentebesturen bij de uitvoering van die maatregelen direct betrokken waren”, reageert wethouder Berend Jan Bruggeman.

Hij bedankt de onderzoekster voor het grondige en zorgvuldige onderzoek. “Het geeft duidelijkheid over de rol van de gemeenten ruim 80 jaar geleden. Het is goed om deze kennis te hebben en onder ogen te zien wat er toen is gebeurd. We kunnen het verleden niet veranderen, maar we kunnen er wel van leren.”

“Als we naar het onderzoek kijken met de bril van nu is het ontluisterend en onbegrijpelijk. Ook al had men een afkeer van de anti-Joodse maatregelen, men voerde deze wel uit”, reageert burgemeester Ada Grootenboer-Dubbelman. “Het is te makkelijk om te zeggen dat gemeenten daartoe gedwongen werden door de bezetter. Het onderzoek toont aan dat ze precies deden wat de bezetter vroeg, misschien soms zelfs iets extra. Er zijn fouten gemaakt. Fouten met verstrekkende gevolgen en met heel veel pijn en verdriet tot gevolg.”

Beschamend noemt ze de rol van de burgemeester en veldwachter van Oude-Tonge bij de gevangenneming en het overlijden van slager Meijer Cohen. Zonder bevel van hogerhand werd zijn winkel gesloten en ‘overtredingen’ actief aan de Sicherheitsdienst gemeld. Verklaringen geven aan dat de burgemeester alles op alles zette om het Joodse gezin Cohen weg te werken uit Oude-Tonge. Dat lukte. Cohen kwam voordat de grote deportaties plaatsvonden in concentratiekamp Mauthausen om het leven. Later drong de burgemeester er in een brief aan de Sicherheitsdienst op aan om de twee zoons van Cohen ook af te voeren. En dat terwijl hij wist dat hun vader was omgekomen.  

De gemeente vindt het belangrijk dat er aandacht is voor de toenmalige Joodse inwoners van Goeree-Overflakkee en hun lot. Dat is nodig om ook het bewustzijn en de kennis over de Holocaust te vergroten. Ze woonden hier en waren actief onderdeel van het leven op Goeree-Overflakkee. Daarom wil de gemeente het onderzoeksrapport breed delen en zorgen dat het voor iedereen in te zien is. Het volledige onderzoeksrapport staat op de website van de gemeente. Ook heeft de gemeente een aantal fysieke exemplaren van het rapport beschikbaar voor betrokkenen en geïnteresseerden.

De gemeente moedigt organisaties aan om initiatieven te ontwikkelen om de kennis en bewustwording te vergroten. Denk bijvoorbeeld aan lesmateriaal voor scholen of een wandelroute langs Stolpersteine. De gemeente ondersteunt initiatieven daarvoor graag via de subsidieregeling Maatschappelijke Initiatieven en Projecten.